Yangiliklar
Iqlim o`zgarishiga moslashish va suv resurslarini boshqarish bo`yicha jahon tajribasi
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekistonda so‘nggi 30 yil ichida aholiga to‘g‘ri keladigan suv iste'moli 53 foizga kamaygan (3048 kubometrdan 1438 kubometrgacha). Shuningdek, so‘nggi 10 yil davomida O‘zbekistonda yillik suv iste'moli o‘rtacha 52 milliard kubometrni tashkil etgan, bu esa 1980-yillarga nisbatan 20 foizga kam (64 milliard kubometr).
O‘zbekiston jahonning qurg‘oqchilikka uchragan yetakchi o‘n mamlakati qatoriga kiradi. Kelajakda qurg‘oqchilik ehtimoli sezilarli darajada oshishi kutilmoqda. Bundan tashqari, 2030 yilga borib, mamlakatdagi suv ta'minoti 45,2 milliard kubometrgacha qisqarishi mumkin, umumiy suv talab esa 60-61 milliard kubometrni tashkil etadi. Ya'ni, umumiy suv resurslari defitsiti 15 milliard kubometrni tashkil etadi (2015 yilda respublikadagi umumiy suv defitsiti 3 milliard kubometrni tashkil etgan).
O‘zbekiston iqlim o‘zgarishlari va suv yetishmovchiligi muammolariga katta e'tibor bermoqda. Xususan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev xalqaro miqyosdagi tadbirlarda iqlim o‘zgarishi va suv resurslarini saqlash muammolarining dolzarbligini ta'kidlaydi. Masalan, O‘zbekiston Boku shahrida bo‘lib o‘tgan BMTning global iqlim konferensiyasida (COP29) iqlim o‘zgarishlari bugungi kunda eng asosiy global tahdidga aylanganligini, bu esa geosiyosiy taranglikni oshirishga, ayniqsa qashshoqlikni yengish, oziq-ovqat va energetika xavfsizligini ta'minlash, suv va resurslarni boshqarish masalalariga bevosita ta'sir ko‘rsatishini alohida qayd etdi. O‘z navbatida, Prezident O‘zbekiston global iqlim o‘zgarishlari oqibatlarini birgalikda yengish bo‘yicha amaliy hissasini kengaytirishni, rivojlanayotgan mamlakatlar uchun iqlim xavflarini aniqlash bo‘yicha rivojlangan davlatlar va xalqaro institutlar tomonidan texnik yordamni kengaytirishni maqsad qilganligini, shuningdek, Birlashgan Millatlar Tashkiloti doirasida daryo ekosistemalarining salomatligi va ekologik xavfsizligini ta'minlash bo‘yicha majburiyatlar to‘g‘risida Deklaratsiya ishlab chiqishni taklif etdi.
Ta'kidlash joizki, iqlim o‘zgarishlariga moslashish, suv resurslarini tejash borasidagi xorijiy tajribani o‘rganish muhimdir. Dunyo tajribasini o‘rganish, mahalliy olimlar va suv resurslari mutaxassislarining ko‘rsatkichlarini tahlil qilish, shuningdek, ob'ektlarga tashrif buyurish O‘zbekistonga suv tejash texnologiyalarini va ichimlik suvi sifatining xalqaro standartlarini joriy etishdan katta foyda olish mumkinligini ko‘rsatdi. Bu, ayniqsa, qishloq xo‘jaligi sektori va sanoat suv ta'minoti sohalariga tegishlidir.
Suv resurslari defitsiti muammolarini o‘rganish bo‘yicha xorijiy mamlakatlardagi tadqiqotlar natijalari mutaxassislar tomonidan suv defitsitini kamaytirish mexanizmlarini, shuningdek, iqlim ta'sirlarini yengillashtirishni amaliyotga joriy etishni taklif qilmoqda. Xususan, Hindiston, Avstraliya, Iordaniya va Janubiy Afrika kabi davlatlar suv resurslari yetishmovchiligi bilan duch kelgan va kelajakda suv talabini qondirish uchun yechim izlamoqda.
Mahalliy va xorijiy olimlar, mutaxassislar va gidrotexniklar olib borgan ilmiy-tadqiqot ishlari shuni ko‘rsatdiki, suv defitsitini kamaytirish mexanizmlarini uch guruhga ajratish mumkin. Xususan:
— suv tejash texnologiyalarini joriy etish orqali suv resurslarini iste'mol qilishni kamaytirish mumkin, va ko‘p hollarda bu yangi infratuzilma qurishdan iqtisodiy jihatdan foydaliroqdir;
— mavjud suv resurslarini ko‘paytirish, qo‘shimcha suv manbalariga kirishni ta'minlash suv defitsiti muammosini hal qilishda muhim qismni tashkil etadi. Katta investitsiya loyihalari bilan bir qatorda, yerosti suvlaridan foydalanish bo‘yicha loyihalar ko‘rib chiqilmoqda, chunki bu manbalar chuchuk suv zahiralariga ko‘ra boshqa barcha manbalardan ustundir;
— suv resurslarini iste'molchilar o‘rtasida taqsimlash – suv iste'molini iqtisodiy samaradorligini tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, davlatlar suv resurslaridan nojo‘ya foydalanadi, ularning katta qismini past qo‘shilgan qiymatga ega sohalarga yo‘naltiradi.
Masalan, Saudiya Arabistoni bug‘doy eksporti uchun qimmatbaho teskari osmotik texnologiya yordamida olingan suvdan foydalangan. Bu mamlakatda barcha iste'molchilar uchun iqtisodiy jihatdan asoslangan tariflarga o‘tishning asosiy mexanizmi, suv resurslarini samarali taqsimlash va iqtisodiyot uchun maksimal foyda olishning asosiy mexanizmidir.
Xorij tajribasiga ko‘ra, suv defitsitini kamaytirishda quyidagi omillar muhimdir:
— suv resurslari yetishmaydigan hududlarda suvni tejash uchun innovatsion texnologiyalarni joriy etish;
— suvni qayta ishlash yoki qayta ishlash, zamonaviy suv tozalash tizimlarini joriy etish, uni sanoat va davlat sektori infratuzilmasida ratsional foydalanish;
— daryolar bo‘yidagi hududlarni mustahkamlash, qor to‘plami tizimini yaxshilash va qorning erish intensivligini optimallashtirish, suv ajratish hududlarida o‘rmon tiklash, Turkiya va boshqa davlatlar tajribasiga asoslanib.
Xalqaro tajriba ko‘rsatadiki, ichimlik suvi va uy-ro‘zg‘or chiqindilari suvlarini tozalash sohasida muvaffaqiyat omillari quyidagi tamoyillarga asoslanadi:
— chiqindilari suvlarni qonunchilikka muvofiq tozalashning 100 foizli bajarilishi;
— chiqindilari suvlarning sifatini muntazam va samarali monitoring qilish;
— ichimlik suvining mavjudligi va sifatini ta'minlash, shuningdek, iste'molchilarni xizmat ko‘rsatishda yuqori darajadagi xizmatni ta'minlash (bosimning barqarorligi, suv ta'minotining ishonchliligi, iste'molchilarga xizmat ko‘rsatishda tezkor javob).
Ba'zi mutaxassislar, zamonaviy xalqaro tajriba asosida, markazlashtirilgan suv ta'minoti va kanalizatsiya infratuzilmasining barqaror rivojlanishi uchun zamonaviy texnologiyalarni joriy etishni taklif qilishmoqda. Shuningdek, dunyoda chiqindilari suvlarni qayta ishlash va ularni o‘g‘it (briketlangan yoki suyuq) va biokuryak yoqilg‘i (anaerobik parchalanish) sifatida ishlatish imkoniyatlari mavjud. Xalqaro tajriba asosida chiqindilari suvlarni texnik ehtiyojlar uchun, shahar hududlarida va qishloq xo‘jaligida sug‘orish maqsadida qayta ishlash, suvni foydalanish samaradorligini oshirishning asosiy mexanizmlaridir.
Jahon tajribasi shuni ko‘rsatadiki, kelajakda O‘zbekistonning suvsiz hududlarida suvni tejash texnologiyalarining muvaffaqiyatli joriy etilishi respublikaning iqtisodiy barqarorligini ta'minlashning asosiy mexanizmlaridan biri bo‘ladi.
Axborot ko`magi
