Yangiliklar
Qishloq xo`jaligi: mexanizatsiya fermer va dehqonlarga nima beradi?
FAO O‘zbekiston Qishloq xo‘jaligi vazirligi bilan hamkorlikda mamlakatimizda qator muhim tashabbuslarni amalga oshirmoqda. Shunday qilib, 2024 yilda “Qishloq xo‘jaligini barqaror mexanizatsiyalash strategiyasini ishlab chiqishni qo‘llab-quvvatlash” loyihasi ishga tushirildi. Uning doirasida FAO mutaxassislari O‘zbekistonda qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalashning bugungi holatini har tomonlama tahlil qildi.
O‘rganishning asosiy natijalari yaqinda poytaxtimizda o‘tkazilgan xalqaro seminarda taqdim etildi. Tadbir tahlil natijalarini muhokama qilish va asosiy manfaatdor tomonlar bilan birgalikda yechimlarni izlash uchun maydonga aylandi. Unda FAO vakillari, tegishli idora va idoralar rahbarlari, xalqaro ekspertlar ishtirok etdi.
Taʼkidlanganidek, soʻnggi besh yilda Oʻzbekistonda qishloq xoʻjaligi tarmogʻining texnik jihozlanishi paxta va gʻallachilik tarmoqlarida 67 foizdan 81 foizga oshgan boʻlsa, hozir bu koʻrsatkich 90 foizga, sabzavotchilikda esa 50 foizga yetdi.
Ammo foizlarning o‘zi to‘liq ma’lumot bermaydi, chunki fermer va dehqon xo‘jaliklarida mavjud texnikalarning aksariyati jismoniy va ma’naviy eskirgan. Paxtachilik tarmog‘i uchun yangi kombaynlar xarid qilinmoqda, biroq ularning hammasi chetdan keltiriladi. Mamlakatga texnik xizmat ko'rsatish va ta'mirlash uchun mahalliy uskunalar va o'z xodimlari kerak.
– O‘zbekistonda qishloq xo‘jaligining zamonaviy rivojlanishi innovatsion yondashuvlar, texnologiyalarni joriy etish va fermerlarning kasbiy mahoratini oshirishni taqozo etmoqda, – deydi FAO loyihasi muhandisi Jozef Kinzli. – Bu jarayonlar ilg‘or texnologiyalardan foydalanish, ishlab chiqarishning barcha bosqichlarida yuqori xavfsizlik va sifat standartlariga rioya qilishni o‘z ichiga oladi. Ta’kidlash joizki, mamlakatingizda davlat tomonidan soliq imtiyozlari va boshqa imtiyozlar berilgani o‘rta va yirik fermer xo‘jaliklariga kichik ishlab chiqaruvchilarga mexanizatsiya xizmati ko‘rsatish imkonini berdi. Biroq, avtomatlashtirish va mexanizatsiyalashning barqaror rivojlanishini ta'minlaydigan uzoq muddatli strategiyaga ehtiyoj bor. Bu sanoat samaradorligini sezilarli darajada oshiradi, nafaqat umumiy ishlab chiqarish darajasini oshiradi, balki fermerlarga texnikadan optimal foydalanish uchun zarur bo‘lgan bilim va ko‘nikmalarni beradi.
Darhaqiqat, loyiha milliy oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlashda muhim o‘rin tutadigan barqaror mexanizatsiyalash sohasida milliy salohiyatni rivojlantirishga ko‘maklashish maqsadida boshlangan. Bu strategiyani ishlab chiqishda O‘zbekiston hukumatini qo‘llab-quvvatlash, asosiy soha vakillari uchun o‘quv tadbirlarini o‘tkazish va ularning kasbiy mahoratini mustahkamlashni o‘z ichiga oladi. To'liq texnik, operatsion va ma'muriy yordam FAO Loyiha ishchi guruhi (LIG) tomonidan taqdim etiladi.
Qaysi fikrlarga alohida urg'u beriladi? Shu tariqa, O‘zbekistonda 150 ming traktor va 6149 kombayn borligi, biroq ularning aksariyati eskirgani ta’kidlandi. Sug‘orish ishlari uchun texnika yetishmaydi, dilerlik tarmog‘i sust rivojlangan, traktorlarni haydash va ta’mirlashni o‘rgatish uchun joylar yaratish bilan bog‘liq muammolar hal etilmagan. Ta'mirlash bazasini tashkil etish, ilg'or texnologiyalarni targ'ib qilish, shuningdek, uskunalar tuproq tuzilishini buzmasligini ta'minlash kerak.
“Menimcha, aholining qishloq xoʻjaligiga jalb etilishining ortishi Oʻzbekistonda tashqi mehnat migratsiyasining qisqarishiga sezilarli hissa qoʻshmoqda, – deydi FAO qishloq xoʻjaligi muhandisi Santyago Santos Valle. — Erkak yer ustida ishlamoqchi, lekin yer uchastkalariga egalik qilish masalalari hali ishlab chiqilmagan. Fermer xo‘jaliklariga yangi texnika sotib olish uchun davlat subsidiyasi dasturlari esa traktor parkini yangilash muammosini to‘liq hal eta olmayapti. Tomchilatib, sug‘orish tizimidan foydalanishni kengaytirish zarur.
FAO ekspertlari qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalashni rag‘batlantirish va qo‘llab-quvvatlash, tuproqni muhofaza qilishning yangi texnologiyalarini joriy etish bo‘yicha qo‘shimcha maslahat tizimlarini ishlab chiqish, texnikadan foydalanishda yoqilg‘i tejamkorligi, sug‘orish suvini tejash texnologiyalarini joriy etishni rag‘batlantirish to‘g‘risida qonun qabul qilishni tavsiya qildi.
Qishloq, o‘rmon va baliq xo‘jaligi mahsulotlari davlat g‘aznasiga eksport tushumlarining 15 foizdan ortig‘ini keltirayotgani bois, ushbu sohani rivojlantirish uchun davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashni kuchaytirish zarur.
Mahalliy ekspertlar FAO mutaxassislarining hisobotlarini muhokama qilishda faol ishtirok etdilar: ular ba'zi narsalar bo'yicha kelishib oldilar, boshqalari haqida bahslashdilar. Masalan, Milliy tadqiqot universiteti “Toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti” kafedra mudiri Ma’ruf Jiyanov mutaxassislar yetishmasligi haqidagi gapga asosli e’tiroz bildirdi: universitetdan har yili qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalashning turli yo‘nalishlari bo‘yicha 1500 nafar muhandis bitiriladi.
– Mamlakatimizda har bir fermerga qariyb bir yarim muhandis to‘g‘ri keladi, – deydi poytaxt viloyatining Yangiyo‘l tumanidagi Qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalash ilmiy-tadqiqot instituti direktori Rajabboy Xudoyquliyev. – Germaniyada yaxshi amaliyot joriy qilingan: texnikaning yangi modeli dastlab traktorchilar tayyorlash markaziga sinovdan o‘tkazish uchun beriladi va tasdiqlangandan keyingina ishlab chiqarishga yo‘naltiriladi. Iqlim sharoitimizga mosligi, tuproq tarkibiga ta’siri o‘rganilmay ishlab chiqarilayotgan xorijdan olib kelinayotgan asbob-uskunalarni xarid qilish bizda tizimli yo‘lga qo‘yilmagan.
– Qishloq joylarda texnikaga xizmat ko‘rsatish bilan 200 ming nafar mexanizator shug‘ullanayotganini alohida ta’kidlamoqchiman, – deydi O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligi boshqarma boshlig‘i Qodirjon Ismoilov. – Paxtachilik va g‘allachilikda dala maydonlari taxminan 40-50 gektarni tashkil etadi, ular uchun umuman texnika yetarli bo‘lib, parvarishlashda Agroinspeksiyaning joylardagi bo‘limlari mutaxassislari tomonidan yordam ko‘rsatilmoqda.
Davlat subsidiyalari tizimi mavjud, ammo u hali ham zaif tomonlarga ega va biroz yaxshilashga muhtoj. Shu nuqtai nazardan, qishloq xo‘jaligida ushbu subsidiyalarni tartibga soluvchi agentlik tashkil etish taklifi mantiqan to‘g‘ri keladi. Tizim moslashuvchan bo'lishi va muammolar va yangi vaziyatlarga tezda javob berishi kerak. Uskunalar xizmatini tashkil etish masalasi ochiqligicha qolmoqda. Yangi qishloq xo‘jaligi texnikalari esa dalalarda sinovdan o‘tkazilmaydi.
“Pilot loyihalardan foydalanish juda muhim”, - dedi FAO vakili Vasile Bumakov o'z nutqida. - Aksariyat fermerlar ancha konservativ. Agar olim ularning oldiga kelib, texnologiyani reklama qilsa, ular ovora bo'lmasligi mumkin. Ammo sizni qo'shni sohada ishlayotganingizda ko'rsalar, albatta qiziqish bildirishadi. Ular orqada qolishni xohlamaydilar. Davlat subsidiyalaridan tashqari, kredit liniyalari va yetkazib beruvchilarning lizing dasturlari muhim ahamiyatga ega. Qolaversa, mexanizatsiyalash eski traktorlarni yangilariga almashtirish bilan cheklanmaydi. Xuddi shu traktorning GPS boshqaruvi jarayonlarni masofadan boshqarishni ta’minlasa, aqlli datchiklar tuproqni tejamkor sug‘orish, mineral o‘g‘itlar bilan oziqlantirish, ko‘chatlarning sog‘lom rivojlanishini nazorat qilishda yordam beradi.
Oxirgi xulosa ayniqsa quvonarli bo‘ldi: Yevropada qishloq xo‘jaligi sohasida yoshlarning yetishmasligi keskin kuzatilmoqda, O‘zbekiston esa bu borada ulkan salohiyatga ega. Shunchaki, yerdagi mehnat imkon qadar samarali bo‘lishi uchun biz yigit-qizlarga sohani innovatsion boshqarishni o‘rgatishimiz kerak.
Axborot ko`magi
