Yangiliklar
СУВ ХЎЖАЛИГИНИНГ АСОСИЙ ВАЗИФАСИ — СУВДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ
Mamlakatimizda suv resurslarining 20 foizi ishlab chiqariladi. Asosiy qismi qo'shni davlatlar hududlaridan keladi. Iqlim o‘zgarishi natijasida hayot baxsh etuvchi namlik hajmi yildan-yilga kamayib, aholi soni va unga bo‘lgan talab ortib bormoqda. Prognozlarga ko‘ra, 2030-yilga borib O‘zbekistonda suv tanqisligi 15 milliard kub metrga yetishi mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi suv xo‘jaligi vaziri.
Suv muammolari global tus olayotgan bugungi kunda Markaziy Osiyoda umumiy suv resurslaridan oqilona foydalanish mintaqada barqaror rivojlanishni ta’minlashning muhim omillaridan biridir.
Davlatimiz rahbari bu masalalarni hal etish, muhim tashabbuslarni ham mamlakat ichida, ham jahon miqyosida ilgari surishga alohida e’tibor qaratmoqda. O‘zbekiston Prezidentining oqilona siyosati samarasida qo‘shni respublikalar bilan do‘stona munosabatlar transchegaraviy suv resurslaridan birgalikda foydalanish uchun mustahkam zamin yaratdi.
Davlatimiz rahbari BMT Bosh Assambleyasi, Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining uchrashuvlari va boshqa nufuzli forumlarda O‘zbekistonni rivojlantirish bilan bog‘liq barcha hayotiy masalalar – chegara xavfsizligini ta’minlashdan tortib, suv resurslaridan oqilona foydalanishgacha bo‘lgan masalalarni hal etish zarurligini alohida ta’kidladi. Markaziy Osiyo mintaqasining barcha davlatlari bilan umumiy chegaraga ega - bu qoʻshni davlatlar bilan munosabatlar qanday rivojlanayotgani bilan bevosita bogʻliq.
2024-yil noyabr oyida boʻlib oʻtgan BMTning iqlim oʻzgarishi boʻyicha konferensiyasi (COP29) transchegaraviy suv ifloslanishining oldini olish va barqaror bioxilma-xillikni saqlash boʻyicha umumiy yondashuvlar zarurligini taʼkidladi, bu esa buning yana bir tasdigʻidir.
Uchrashuv va muzokaralar chog‘ida qo‘shni davlatlar suv xo‘jaligi vazirlari va diplomatlari Prezident Shavkat Mirziyoyev nafaqat O‘zbekiston xalqi, balki Markaziy Osiyo mintaqasining barcha aholisi manfaati yo‘lida xalqaro maydonda yangi tashabbuslarni ilgari surayotganini e’tirof etmoqda.
Respublikamizda suv resurslarining 90 foizi qishloq xo‘jaligida foydalaniladi. Markaziy Osiyoda O‘zbekiston eng ko‘p irrigatsiya va drenaj tarmoqlariga va eng yirik suv xo‘jaligi infratuzilmasiga ega davlat hisoblanadi.
Sug'oriladigan yerlar maydoni 4,3 million gektarni tashkil etadi. Shu bilan birga, yerlarning 60 foizdan ortig‘i nasos stansiyalari yordamida sug‘oriladi, 50 foizga yaqini esa u yoki bu darajada sho‘rlanganligi muayyan muammolarni hal etishni murakkablashtiradi.
Suv sohasida oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlash uchun o'ylangan yechimlar taklif etiladi. Xususan, suv resurslaridan oqilona foydalanish va ularning yo‘qotilishini kamaytirish maqsadida suv va iste’mol qilingan elektr energiyasini tejash ishlarini favqulodda holat rejimiga o‘tkazish zarurligi ta’kidlandi. Jumladan, davlatimiz rahbari tashabbusi bilan sug‘orish tarmoqlarida suv yo‘qotilishini kamaytirish maqsadida 2024-yil O‘zbekistonda suv xo‘jaligida kanallarni betonlashda shov-shuvli yil, 2025-yil esa nasoslar samaradorligini oshirish yili deb e’lon qilindi. stantsiyalar. Shundan kelib chiqib, ariq va ariqlarni betonlashtirish birinchi muhim vazifamizdir.
Mutaxassislarning fikricha, tabiiy qoplamali sug‘orish tizimlarida yiliga o‘rtacha 14 milliard kub metr suv hech qanday iqtisodiy foydasiz yo‘qotilmoqda. Davlat byudjetidan 676,7 mlrd.so‘m mablag‘ ajratilib, 75 ta uchastkada 555 km kanallar rekonstruksiya qilinib, shundan 433 kilometri betonlashtirildi. “Farg‘ona vodiysida suv resurslarini boshqarish” loyihasi uchun. Xalqaro moliya institutlari ishtirokidagi loyihalarning Davlat byudjetining 2-bosqich” qismiga 121 milliard so‘m ajratildi. Andijon, Namangan va Farg‘ona viloyatlarida 160 kilometr uzunlikdagi kanallar modernizatsiya qilindi.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi va viloyatlar hokimliklari tashabbusi bilan klaster va fermer xo‘jaliklari tomonidan 13,5 ming kilometr ichki sug‘orish tizimi betonlashtirildi. Betonlashtirilgan sug‘orish tizimlarida filtrlash koeffitsienti pasaytirildi, suvni boshqarish tizimi takomillashtirildi, 300 ming gektar maydonning suv bilan ta’minlanishi yaxshilandi. Sug‘orish tizimlari va sug‘orish tarmoqlarining samaradorligi 0,66 dan 0,67 ga oshdi. Masalan, Buxoro viloyatining Olot tumanida uch ming gektar qishloq xo‘jaligi yerlarini suv bilan ta’minlash nihoyatda qiyin edi. 2024-yilda hududdagi beshta kanalning 21 kilometri betonlashtirildi. Natijada 11,2 ming gektar maydonning suv ta’minoti yaxshilandi.
Viloyatning Jizzax bosh nasos stansiyasidan suv oqib o‘tuvchi DM-1, DM-2 va DM-3 kanallarini betonlash va rekonstruksiya qilish natijasida viloyatdagi 364 fermerning 58 ming gektar yer maydonining suv ta’minoti yaxshilandi. Zarbdor, Zomin, Paxtakor va Sharof-Rashidov tumanlari. Sharaf-Rashidov tumanidagi Qulpisar massiviga to‘rt-besh kunda suv berilgan bo‘lsa, hozir uch kun kerak.
Bu boradagi ishlar 2025-yilda ham davom etadi. 76 obyektdagi irrigatsiya tarmoqlarini rekonstruksiya qilish uchun 800 milliard so‘m mablag‘ yo‘naltirilmoqda. 570,4 kilometr ariq, 21 kilometr tray va 45,3 kilometr yopiq sug‘orish tarmoqlarini rekonstruksiya qilish rejalashtirilgan. 300 ming gektar maydonning suv ta’minoti yaxshilanadi, kanallarda suv yo‘qotilishi yiliga o‘rtacha 450 million kub metrga kamayadi.
Ikkinchi muhim vazifa - nasoslarning samaradorligini oshirish. Bugungi kunda sug‘orish uchun Davlat byudjeti mablag‘lari hisobidan 1 ming 700 ga yaqin nasos stansiyalaridan foydalanilib, yiliga yetti milliard kVt/soat elektr energiyasi iste’mol qilinmoqda. Yaqinda “Qarshinskaya”, “Amu-Buxoro”, “Amu-Zangskaya” kabi yirik nasos stansiyalarini modernizatsiya qilish uchun bir milliard dollar mablag‘ ajratildi. Birgina 2024-yilda 156 nasos va 154 elektr dvigatel modernizatsiya qilindi. 2388 ta svetodiod lampalar, 109 ta quyosh panellari va suv isitish moslamalari, 85 ta chastota konvertorlari, 102 ta kondansatör qurilmalari o‘rnatildi.
Amalga oshirilgan chora-tadbirlar natijasida yillik elektr energiyasi iste’molini 1,5 milliard kVt/soatga kamaytirish mumkin bo‘ldi: agar 2017-yilda elektr energiyasi iste’moli 8,3 milliard kVt/soatni tashkil etgan bo‘lsa, 2023-yilda bu ko‘rsatkich 6,8 milliard kVt/soatni tashkil etdi. 2024-yil oxirigacha limitga nisbatan 350 million kVt/soat elektr energiyasini tejash rejalashtirilgan.
Uchinchi muhim vazifa - suvni tejovchi texnologiyalarni joriy etish. 2024-yilda 326 ming gektar maydonda suvni tejovchi texnologiyalar, jumladan, 82,7 ming gektar maydonda tomchilatib sug‘orish, 39 ming gektar maydonda yomg‘irli sug‘orish, 30,6 ming gektar maydonda diskret sug‘orish, 174 ming gektar maydonda egiluvchan quvurlar orqali sug‘orish joriy etildi. Lazer uskunalari yordamida 507 ming gektar maydon tekislandi. Agar 2017-yilda suvni tejovchi texnologiyalar bilan qoplangan maydonlar 28 ming gektarni tashkil etgan bo‘lsa, 2024-yilda tomchilatib sug‘orish joriy etilgan maydonlarni hisobga olgan holda 1,9 million gektarni tashkil etib, 561 ming gektarga yetdi. Zamonaviy texnologiyalardan foydalanish natijasida joriy yilda ikki milliard kub metr suvni tejashga erishdik.
2025-yilda yana 500 ming gektar maydonda suvni tejovchi texnologiyalar joriy etiladi. Buning uchun imkoniyatlar yetarli. Agar 2018-yilgacha mamlakatimizda suvni tejovchi sug‘orish texnologiyalari uchun asbob-uskunalar va butlovchi qismlar ishlab chiqaradigan atigi uchta korxona mavjud bo‘lsa, bugungi kunda ularning soni 62 taga yetdi. Ular yiliga 500 ming gektardan ortiq maydonni egallaydigan mahsulot ishlab chiqarish quvvatiga ega.
Kelgusi uch yilda qishloq xo‘jaligi texnikasining 15 foizini va lazerli tekislagichlarning 30 foizini subsidiyalash amaliyoti davom ettiriladi. Ilgari Qoraqalpog‘istonda joriy etilgan gektariga bir million so‘m miqdorida dalalarni lazerli tekislashni subsidiyalash tizimi Xorazm viloyatiga ham joriy etiladi.
To‘rtinchi muhim vazifa – raqamlashtirish. Davlatimiz rahbari 2024-yil 7-noyabr kuni qishloq xo‘jaligida suv-energetika resurslaridan oqilona foydalanish, shuningdek, yo‘qotishlarni kamaytirish chora-tadbirlariga bag‘ishlangan videoselektor yig‘ilishida suv xo‘jaligini tubdan o‘zgartirishning yagona yo‘li raqamlashtirish ekanligini ta’kidladi. Bu boradagi jiddiy ishlar 2021-yilda boshlangan. “O‘zbekiston – 2030” strategiyasi va 2020-2030 yillarda O‘zbekiston Respublikasida suv xo‘jaligini rivojlantirish konsepsiyasida belgilangan ko‘rsatkichlar asosida 12 ta suv resurslarini onlayn monitoring qilish imkonini beruvchi “Aqlli suv” tizimlari o‘rnatildi. 988 ta suv omborlari va sug'orish tizimlarining suv o'lchash stantsiyalari. 8894 ta meliorativ suv monitoringi qudug‘iga g‘avvos tizimlari o‘rnatilib, er osti suvlari sathi va tuproq minerallashuvi darajasini kuzatish mumkin. 1 ming 739 nasos stansiyasida suv sarfini nazorat qiluvchi qurilmalar mavjud. 80 ta yirik suv xo‘jaligi obyektlarini boshqarish avtomatlashtirildi.
Vazirlik huzurida Suv xo‘jaligini raqamlashtirish markazi tashkil etilmoqda. Suv iste’moli va hisobini yuritishning yagona axborot tizimi ishga tushiriladi. Ilg‘or xorijiy mamlakatlar tajribasi va yutuqlari ham sohaga joriy etilmoqda.
Jizzax viloyatining Do‘stlik tumanida Xitoy kompaniyasi ishtirokida suv resurslarini boshqarishni “aqlli” tizimga o‘tkazish bo‘yicha qiymati 22 million dollarlik loyiha amalga oshirildi. Ikki ming suv taqsimlash punktiga hisoblagichlar, videokameralar o‘rnatildi. Sug‘orish tizimlarining 20 foizi ta’mirlangan avtomatlashtirilgan boshqaruv suv resurslarining yana 10 foizini tejash imkonini beradi. Suv resurslarini boshqarishni xususiy sektorga o‘tkazish rejalashtirilgan. Klasterlar fermerlar bilan hamkorlik asosida shakllantiriladi. Shu bilan birga, birinchi marta suvdan foydalanganlik uchun oldindan to‘lov joriy etilmoqda.
2024-yil 16-noyabr kuni Do‘stlik tumanida respublika ko‘rgazmali seminari bo‘lib o‘tdi va unda investorlarni jalb etgan holda har bir viloyatda bittadan tumanda suv resurslarini boshqarishni avtomatlashtirish loyihalarini amalga oshirishga qaror qilindi. Suv xo‘jaligiga xorijiy investitsiyalar ulushini oshirish, davlat-xususiy sheriklikni rivojlantirish, yerlarning meliorativ holatini yaxshilash bo‘yicha barcha ishlar amalga oshirilmoqda.
2024-yilda yettita loyiha doirasida xalqaro moliya institutlaridan 109 million dollar ajratildi. 180 vertikal quduq qazildi, 223 gidrotexnik inshoot va 62 kilometr kanal rekonstruksiya qilindi.
2020-2023-yillarda davlat-xususiy sheriklik loyihalari bo‘yicha umumiy qiymati olti trillion so‘mlik 452 ta shartnoma imzolanib, davlat reestriga kiritildi. Xususan, 2023-yilda 300 nasos stansiyasi va oltita quduq xususiy sektorga o‘tkazildi. Loyihalarda 83,3 million kilovatt elektr energiyasi va 120 milliard so‘m byudjet mablag‘larini tejash ko‘zda tutilgan. Olti tumandagi barcha suv xo‘jaligi ob’ektlari, jumladan, 92 kilometr sug‘orish va 245 kilometr drenaj tarmoqlari, uchta nasos stansiyasi va 170 nazorat qudug‘i to‘liq xususiy xo‘jalik tasarrufiga o‘tkazildi.
2024-yilda davlat-xususiy sheriklik shartlarida 500 ta suv xo‘jaligi obyektini xususiy sektorga o‘tkazish bo‘yicha ishlar amalga oshirildi. Bunday shartnomalarni imzolash jarayoni davom etmoqda.
Betonlangan kanallarda suv oqimi tezlashadi. Bu kichik GESlar qurish va elektr energiyasi ishlab chiqarish uchun ajoyib imkoniyatdir. Navoiy viloyatida umumiy quvvati 11 megavatt bo‘lgan 148 ta ana shunday stansiya qurilishi boshlandi. Hududlarda ikki ming mikro GES qurish orqali yiliga qo'shimcha 600 million kilovatt elektr energiyasi olish mumkin edi.
Bahor va kuzgi sel suvlarini yig'ish yana bir muhim manba hisoblanadi. Tegishli inshootlarni qurish orqali Samarqand, Qashqadaryo, Surxondaryo, Namangan, Farg‘ona va Toshkent viloyatlarida 50 ming gektar maydonda suv ta’minotini yaxshilash mumkin. Bu borada “O‘zbekgidroenergo” aksiyadorlik jamiyati bilan hamkorlikda ishlar olib borilmoqda.
Respublikaning 2,442 million gektarga yaqin sug‘oriladigan maydonlari sho‘rlanmagan, 1,883 million gektar turli darajada sho‘rlangan, 2,3 million gektarga ochiq kollektorlar, 465 ming gektarga yopiq gorizontal drenaj quduqlari va 277 ming gektarga vertikal quduqlar xizmat ko‘rsatilmoqda. Ularning umumiy uzunligi 144 ming kilometrni tashkil qiladi.
2024-yilda 10 ming kilometr meliorativ inshootlarni qurish va rekonstruksiya qilish, shuningdek, ta’mirlash-tiklash ishlari natijasida sho‘rlangan maydonlar 510 ming gektarga qisqardi. 555 kilometr sug‘orish tarmog‘ining betonlanishi natijasida filtratsiya darajasi pasayib, yerlarning sho‘rlanishi 235,6 ming gektarga kamaygan.
Iste’molchilar o‘rtasida, jumladan, suvning tekin emasligi, bu hayotiy tabiiy boylik qadrini targ‘ib etish, uni muhofaza qilish borasida keng ko‘lamli tushuntirish ishlari olib borildi. Aholining suvdan foydalanish madaniyati yuksalib bormoqda.
Umuman olganda, 2024 yil suv xo‘jaligi sohasi uchun tub o‘zgarishlar yili bo‘ladi. Davlatimiz rahbarining 2024-yil 5-yanvardagi “Suv resurslarini boshqarish tizimini takomillashtirish va ulardan quyi bosqichda foydalanish samaradorligini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmoni bilan 155 ta tuman irrigatsiya boshqarmasi va 161 ta maxsus suv xo‘jaligi xizmati tugatildi. Ular negizida 159 tuman “Suv tartibga solish xizmati” davlat muassasasi tashkil etildi. Suv ta’minoti xizmati xodimlarining oylik maoshi manbalari masalasi hal qilindi, ularning oylik maoshi ikki baravar oshirildi;
1 apreldan 1 oktyabrgacha bo‘lgan sug‘orish mavsumi uchun respublikadagi suv manbalarining umumiy hajmidan 31,5 milliard kub metr suv limiti ajratildi. Sug‘orish ishlari uchun 28,2 milliard kub metr limit tasdiqlangan. metr, 29,7 mlrd.m. yoʻnaltirilgan boʻlsa, yil davomida qishloq xoʻjaligida sakkiz mlrd.
2024-yildan boshlab qishloq xo‘jaligi uchun suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq stavkasi har bir kub metr suv uchun 100 so‘m etib belgilandi. Suv ta’minoti xizmatlarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash uchun Davlat byudjetidan 150 milliard so‘m mablag‘ ajratilib, maxsus texnikalar xarid qilindi. Davlatimiz rahbarining 2024-yil 7-maydagi “Suv xo‘jaligi sohasida zamonaviy boshqaruv tizimini joriy etish va rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlarini belgilash to‘g‘risida”gi qaroriga asosan uchta bo‘g‘indan iborat vertikal boshqaruv tizimi yaratilib, suv xo‘jaligi tizimidagi tashkilotlarning vazifalari belgilandi. Suv xo'jaligi vazirligi tarqatildi. O‘rta va yuqori lavozimdagi xodimlarning oylik maoshlari oshirildi.
Fan va ishlab chiqarish integratsiyasi doimiy e’tiborda. Irrigatsiya va suv muammolari ilmiy-tadqiqot instituti hamda “Toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalash instituti” Milliy tadqiqot universiteti bilan hamkorlikda ilmiy-innovatsion ishlanmalarni amaliyotga tatbiq etish borasida muvaffaqiyatli ishlar amalga oshirilmoqda. Suv xo‘jaligi sohasidagi muammolarni hal etishga qaratilgan davlat ilmiy-texnik dasturlari doirasida ikkita fundamental, oltita amaliy va 20 ta ilmiy tadqiqotlar, tajriba-konstruktorlik ishlari olib borilmoqda. Loyihalarning umumiy qiymati 7,3 milliard so‘mni tashkil etadi.
Sanoatning rivojlanishi kadrlarga bog'liq. Har yili tizim tashkilotlari 500 dan ortiq yuqori malakali mutaxassislarni ishga oladi. 2024-yilda 1716 nafar rahbar va mutaxassis malaka oshirdi.
2023-yilda “Agrobank” ATB bilan hamkorlikda “Suvchilar maktabi” faoliyati yo‘lga qo‘yildi. Respublikaning 13 ta hududida suvni tejovchi ilg‘or texnologiyalardan foydalangan holda zamonaviy o‘quv xonalari va tajriba maydonchalari tashkil etildi. 155 tumanda 61 mingdan ortiq fermer xo‘jaliklari rahbar va xodimlari qisqa muddatli o‘quv kurslarini tamomladi. 2024-yilda 13 ming fermer amaliy ko‘nikmalarga ega bo‘ladi.
Odamlarga suv keltirgan qadrdon, deydilar. Binobarin, sug‘oruvchilar olijanob va hurmatli kasb sohiblaridir. Ularning sidqidildan va mashaqqatli mehnati tufayli yurt obod, dastxorxonlari to‘kin, xalq farovonligi yuksalmoqda.
Davlatimiz tomonidan ko‘rsatilayotgan e’tibor va g‘amxo‘rlikdan ruhlangan soha xodimlari suvning behuda sarflanishining oldini olish, undan unumli foydalanish, respublikamiz aholisiga munosib xizmat qilish uchun barcha sa’y-harakatlarini amalga oshirmoqda.
Biz, Yangi O‘zbekiston bunyodkorlari barcha sohalarda jadal o‘zgarishlar, yangilanishlar davrida zamon bilan hamnafas bo‘lishga harakat qilmoqdamiz.
Axborot ko`magi
