Yangiliklar
Yevropa Ittifoqi va O‘zbekistonda qishloq xo‘jaligi sohasida hamkorlikni kengaytirish imkoniyati mavjud – Yevropa komissari
Yevropa Ittifoqining qishloq xo‘jaligi bo‘yicha komissari Yanush Voytsexovski 5-6 sentabr kunlari “Dengizga chiqish imkoni bo‘lmagan rivojlanayotgan mamlakatlar: oziq-ovqat xavfsizligi va barqaror rivojlanish maqsadlari” xalqaro forumida ishtirok etish uchun O‘zbekistonda bo‘ldi. “Gazeta.uz”ga bergan intervyusida komissar Yevropa Ittifoqi va O‘zbekistonning qishloq xo‘jaligidagi hamkorligi, oziq-ovqat ta’minotidagi global muammolar va qishloq xo‘jaligi sohasida iqtisodiy manfaatlar va ekologik barqarorlik o‘rtasidagi muvozanatni ta’minlashdagi qiyinchiliklar haqida gapirdi.
— O‘zbekistonda birinchi marta bo‘lasiz. Iltimos, tashrifingizdan maqsad haqida bizga xabar bering.
“Avvalo, hukumatni oziq-ovqat xavfsizligi boʻyicha ushbu oʻta muhim anjuman tashkil etgani bilan tabriklayman. Bu hozirgi vaziyatda juda katta muammo, global muammo. O‘sib borayotgan aholining oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha hamkorlikni kuchaytirishimiz kerak. Bu men uchun O‘zbekiston o‘sib borayotgan aholi uchun oziq-ovqat ishlab chiqarishni qanday oshirayotganini ko‘rish uchun juda muhim tashrif. Bu juda qiziqarli tajriba. Yana bir bor ta’kidlaymizki, oziq-ovqat xavfsizligi sohasidagi hamkorlikni global darajada mustahkamlashimiz kerak.
— Yevropa Ittifoqi O‘zbekiston qishloq xo‘jaligi sohasiga qanday qiziqish bildirmoqda? Qaysi sohalar ustuvor? Va nima uchun?
— O‘zbekiston aholisi soni ortib borayotgan yirik davlat. O‘zbekiston, umuman, Markaziy Osiyo mintaqasi qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ko‘paytirish uchun tabiiy salohiyatga ega mintaqadir. [To'g'ri keladigan] masala, birinchi navbatda, sug'orish va suvni boshqarishdir. Va bu tajriba almashish uchun juda muhimdir. Yevropa Ittifoqida bizda katta muammo bor. Bizda so‘nggi yillarda qurg‘oqchilik bo‘ldi. Bu fermerlarimiz uchun eng katta muammolardan biridir. O‘zbekistonda irrigatsiya tizimi va suv resurslarini boshqarish sohasida juda qiziqarli tajriba va ko‘plab yutuqlar mavjud. Tajriba almashishimiz mumkin. Mutaxassislar, olimlar darajasida hamkorlikni tashkil qilishimiz kerak. Bu Yevropa Ittifoqi uchun ham, O‘zbekiston uchun ham foydali.
Albatta, turli qit’alarda, turli mintaqa va mamlakatlarda vaziyat boshqacha. Lekin menimcha, asosiy muammolar butun dunyoda bir xil. Konferensiyada men “to‘rt C” yondashuvini (xavfsizlik, barqarorlik, barqarorlik va hamjihatlik – tahr.) qo‘llashimiz kerakligini aytdim: xavfsizlik, barqarorlik, barqarorlik va hamjihatlik.
Xavfsizlik. Bu o'sib borayotgan aholining oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlash vazifasidir, chunki bizning yer maydoni cheklangan. Oziq-ovqat xavfsizligi global muammodir.
Fermerlar uchun barqarorlik. Jahon bozorining beqarorlashishi qishloq xo‘jaligi uchun juda xavflidir. Bunga misol qilib, Rossiyaning Ukrainaga bo‘lgan tajovuzidan keyin yuzaga kelgan beqarorlikni keltirish mumkin. Biz fermerlarni qo‘llab-quvvatlashimiz kerak. Yevropa Ittifoqi umumiy qishloq xo‘jaligi siyosatiga ega. Fermerlarimiz atrof-muhit va iqlimni muhofaza qilish uchun subsidiyalar oladi.
Va bu keyingi qiyinchilik - barqarorlik. Qishloq xo'jaligi sanoat emas. Dehqonchilik yerlari zavod emas. Hayvonlar mashina emas. Qishloq xo‘jaligiga alohida soha sifatida qarashimiz kerak. Biz qishloq xo‘jaligini yanada ekologik va iqlimga moslashtirishimiz kerak. Barqaror rivojlanish uchun kichik fermer xo‘jaliklarining o‘rni juda muhim. Bizga kichik fermerlar kerak. O‘zbekiston Prezidenti tomonidan kichik yer uchastkalari, yosh fermerlar uchun maxsus yer dasturi kiritilgani haqida ma’lumot berildi. Kichik fermer xo'jaliklari mavjud bo'lishi, rivojlanishi va oziq-ovqat xavfsizligi bo'yicha ushbu sa'y-harakatlarda ishtirok etishi mumkin bo'lgan tizimni yaratish juda muhimdir.
Birdamlik. Bizga global birdamlik, hamkorlik, ochiq savdo kerak.
Xavfsizlikning uchta jihati eng muhim: mudofaa xavfsizligi, energiya xavfsizligi va oziq-ovqat xavfsizligi. Mudofaa xavfsizligiga turlicha yondashuvlar, turli ittifoqlar mavjud va mamlakatlarning o‘z manfaatlari bor. Energiya xavfsizligi. Turli xil energiya resurslari, turli tizimlar, mamlakatlarning turli manfaatlari mavjud.
Ammo oziq-ovqat xavfsizligidan biz bir xil global manfaatlarga egamiz. Biz esa global muammolarni hamjihatlik ruhida hal qilishimiz kerak.
— Beqaror hududlarda oziq-ovqat xavfsizligini qanday ta’minlash mumkin?
“Biz so'nggi yillarda juda jiddiy tajribani boshdan kechirdik. Birinchidan, oziq-ovqat xavfsizligiga salbiy ta'sir ko'rsatadigan global muammo bo'lgan kovid pandemiyasi bor edi. Biz nima bo'lganini ko'rdik, ta'minot zanjiri uzildi. Ayrim hududlarda oziq-ovqat tanqisligi xavfi mavjud.
Yevropa Ittifoqida muammolarni birgalikda hal qildik. Inqiroz davrida oziq-ovqat tanqisligi kuzatilmadi. Bu fermerlarimizning muvaffaqiyati, katta yutug‘i...
Dunyo bo'ylab qanday muammolar mavjud? Barqarorlik uchun qanday xavflar bor? Masalan, yosh fermerlar va yosh fermerlarning ahvoli. Yoshlar fermerlik qilishni yoqtirmaydilar - bu butun dunyoda global muammo. Biz bu tendentsiyani ko'rmoqdamiz. Yoshlarni dehqonchilik va dehqonchilikda oilaviy an’analarni davom ettirishga undash qiyin. Yoshlarni fermerlikka undash uchun yechim topish kerak. Bu faqat qishloq xo'jaligi daromadlari masalasi emas. Bu ham qishloqda yashash sharoiti masalasidir. Ko‘pchilik fermer bo‘lishni istasa-da, qishloqda yashashdan xavotirda. Aholi qancha? Qanday qiyinchiliklarga duch kelasiz? Aholiga xizmat ko‘rsatish, tibbiy xizmat ko‘rsatish, madaniyat va hokazolardan foydalanish imkoniyati yo‘q... Bu nafaqat qishloq xo‘jaligidagi iqtisodiy ahvol, balki qishloqlardagi ahvol ham murakkab muammolardir. Aynan shuning uchun Evropa Ittifoqi umumiy qishloq xo'jaligi siyosatiga ega. U ikki qismdan iborat. Birinchisi, fermerlarga to'g'ridan-to'g'ri to'lovlar, qishloq xo'jaligi amaliyotini qo'llab-quvvatlash. Ikkinchisi – Qishloq taraqqiyot jamg‘armasi. Biz qishloq taraqqiyotini qo‘llab-quvvatlaymiz. Infratuzilmani modernizatsiya qilish va hokazo... Hozir biz kelgusi yetti yilga mo‘ljallangan yagona qishloq xo‘jaligi siyosatini ishlab chiqmoqdamiz.
— Yevropa Ittifoqi O‘zbekistondagi qishloq xo‘jaligi loyihalariga, jumladan, grant yordamiga qancha mablag‘ kiritdi? Yevropa Ittifoqi buning evaziga nimani kutmoqda?
— O‘zbekistonda qishloq xo‘jaligini qo‘llab-quvvatlash dasturi bor, bu taxminan 20 million yevro. Ammo bu hamkorlikni kengaytirish uchun imkoniyat bor... O‘zbekiston hamkorligimiz mustahkamlanishini kutmoqda. Mening vakolatim shu yilning noyabr oyida tugaydi. Lekin mening taklifim, bo‘lajak komissiyaga tavsiyam O‘zbekiston bilan hamkorlikni mustahkamlashdan iborat bo‘ladi, chunki u dunyoning muhim strategik mintaqasidagi juda muhim davlatdir.
O‘zbekiston uchun oziq-ovqat xavfsizligi masalasi juda muhim. O‘zbekistonda aholining o‘sishi yiliga 1 million kishini tashkil etadi. Bu juda dinamik jamiyat. Evropada biz ko'plab mamlakatlarda, shu jumladan mening vatanim Polshada ham aholi soni kamayib borayotgan muammoga duch keldik. O‘zbekistonda aholi sonining [ijobiy] dinamikasi kuzatilmoqda. Bu juda ijobiy jarayon, lekin u muayyan qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. O'sib borayotgan aholi uchun ko'proq oziq-ovqat ishlab chiqarish kerak. Menimcha, bu kelajakdagi hamkorlik uchun juda muhim yo‘nalish. Bundan tashqari, Oʻzbekiston va Yevropa Ittifoqi oʻrtasidagi savdo aloqalarida tovar ayirboshlash hajmini oshirish uchun keng maydon mavjud.
— Yevropa Ittifoqining koʻplab grantlari Oʻzbekistondagi qishloq va suv xoʻjaligiga ixtisoslashgan taʼlim muassasalarini modernizatsiya qilishga qaratilgan. Siz talabalar bahslarini ham tashkil qilasiz. Aqlliroq va barqaror qishloq xo'jaligi sektorini rivojlantirish uchun bilim va ta'lim qanchalik muhim?
— Hozir qishloq xo‘jaligi juda og‘ir kasb va juda mashaqqatli ish. Men Polshada dehqon oilasida o‘sganman. Yoshligimda dehqonchilikda hamma narsani bilganman. O'sha paytda hamma ish oddiyroq edi. Endi bu juda qiyinroq. Fermerlar nafaqat qishloq xo‘jaligi, balki veterinariya mutaxassisi bo‘lishi, iqtisodchi, huquqshunos bo‘lishi kerak, chunki huquqiy muhit ba’zan murakkab. Fermerlar uchun ta’lim, malaka va maslahat yordami, ayniqsa, O‘zbekiston bilan munosabatlarimizda juda muhim.
— Paxta va uning hosilalari (to‘qimachilik, xomashyo, neft) O‘zbekiston iqtisodiyotining muhim qismini tashkil etadi. Paxtachilik ish o‘rinlarini yaratadi, lekin ayni paytda mamlakat ekologiyasiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Evropa Ittifoqi qishloq xo'jaligida iqtisodiy foyda va ekologik barqarorlikni qanday muvozanatlashtiradi?
— O‘zbekiston uchun paxta yetishtirish naqadar muhim ekanini bilaman. Biz ishlab chiqarishni ko'paytirish, qishloq xo'jaligini yanada samarali, ba'zan esa unumdorroq qilish uchun iqtisodiy ehtiyojlar o'rtasida muvozanatni topishimiz kerak, lekin boshqa tomondan, atrof-muhit uchun salbiy oqibatlarga yo'l qo'ymaslik kerak. Bu oson emas. Bu qiyin, lekin mumkin. Masalan, Evropada bu muammoni qanday hal qilamiz. Amaldagi Yagona qishloq xo‘jaligi siyosati doirasida so‘nggi yillarda joriy qilingan maxsus tizim mavjud. Tabiiy o'g'itlardan foydalanish kabi yaxshi qishloq xo'jaligi usullarini ixtiyoriy ravishda o'zlashtirgan fermerlar ushbu yaxshi ekologik amaliyotlar uchun qo'shimcha moliyaviy yordam oladilar. Biz fermerlarni [dehqonchilikning] ekologik toza usullariga o‘tishlarini rag‘batlantirishimiz, rag‘batlantirishimiz kerak. Rag'batlantirish majburlash emas. Bu Yevropa Ittifoqining tamoyilidir.
— Barqaror qishloq xo‘jaligining yana qanday usullari mavjud?
Masalan, ekologik organik ishlab chiqarish. Ko'pgina fermer xo'jaliklari mavjud, ayniqsa kichik fermer xo'jaliklari, qoida tariqasida, yirik, yirik fermer xo'jaliklari bilan raqobatda hech qanday imkoniyatga ega emas. Ammo organik ishlab chiqarishda ularda imkoniyat bor, chunki ular organik bo'lishi uchun tabiiy sharoitga ega, ishlab chiqarish xarajatlari kamroq. Butun dunyoda organik oziq-ovqatga talab ortib bormoqda. O‘ylaymanki, O‘zbekiston va Markaziy Osiyo mintaqasidagi boshqa davlatlar ham o‘z organik oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish va boshqa davlatlarga, jumladan, Yevropaga eksport qilish imkoniyatiga ega.
— Oʻzbekistonning JSTga aʼzo boʻlishi mamlakat qishloq xoʻjaligi uchun qanchalik muhim? Bu qishloq xo'jaligining atrof-muhitga etkazadigan zararini kamaytirishga yordam beradimi?
— Bu O‘zbekiston siyosatidagi juda ijobiy yo‘nalish. Jahon Savdo Tashkiloti xalqaro savdoni rag'batlantiradigan va teng huquqlilik uchun asosiy qoidalarni o'rnatgan tashkilotdir. Misol uchun, subsidiyalar dunyoning hamma joyida, shu jumladan qishloq xo'jaligini subsidiyalash tizimlarida mavjud. Lekin qoidalarga amal qilish juda muhim: fermerlarni qo‘llab-quvvatlash, ishlab chiqarishni ko‘paytirish uchun ularni bevosita qo‘llab-quvvatlashni anglatmaydi, chunki bu adolatsiz raqobatdir. Biz fermerlar va ularning sa’y-harakatlarini qo‘llab-quvvatlaymiz, lekin qo‘llab-quvvatlash tizimi ishlab chiqarishni, ayniqsa eksportni oshirishni rag‘batlantirmasligi kerak. Bu juda nozik masala. Ammo men qishloq xo‘jaligi kelajagiga yondashuvimizda hamjihatlik kerakligini aytdim. JST tizimi xalqaro savdo sohasida xalqaro miqyosda hamkorlikni yaxshilash uchun umumiy qoidalarni o'rnatadigan birdamlik ramzidir. Hukumatning juda muhim va toʻgʻri qarori va bu Oʻzbekistonga oziq-ovqat eksportini oshirishga yordam beradi, deb oʻylayman.
Suhbatdosh Parvina Ayubova
Axborot ko`magi
